John D. Otis
Przewlekły ból wpływa na wszystkie obszary naszego życia – na to, jak pracujemy, myślimy i odczuwamy. Utrudnia aktywność zawodową i społeczną, a niemożność podejmowania satysfakcjonujących zajęć sprzyja izolacji, obniża nastrój i prowadzi do pogorszenia kondycji fizycznej. Wszystko to wtórnie potęguje ból. Z biegiem czasu tego rodzaju negatywne wzorce poznawcze i behawioralne umacniają się i stają coraz bardziej odporne na zmiany.
Program terapeutyczny opisany w niniejszej książce opiera się na zasadach terapii poznawczo-behawioralnej, która okazała się skuteczna w przypadku tego rodzaju dolegliwości. Kładzie nacisk przede wszystkim na potrzebę zwiększenia aktywności pacjenta oraz zmiany negatywnych myśli i zachowań mogących podtrzymywać lub nasilać doznania bólowe. Obejmuje między innymi metody radzenia sobie ze stresem, progresywną relaksację mięśni, techniki wyobrażeniowe i restrukturyzację poznawczą. Pomagają one złagodzić ból i ułatwiają radzenie sobie z dolegliwościami, co poprawia jakość życia i zmniejsza zależność od procedur medycznych. Celem programu terapeutycznego jest:
- ograniczenie wpływu bólu na życie pacjenta,
- nabycie umiejętności pozwalających lepiej radzić sobie z bólem,poprawa funkcjonowania fizycznego i emocjonalnego,
- złagodzenie bólu i ograniczenie korzystania ze środków przeciwbólowych.
Niniejszy poradnik – stanowiący uzupełnienie podręcznika terapeuty
– służy do utrwalania i powtarzania informacji uzyskanych podczas sesji
terapeutycznych. Zawiera wszystkie materiały niezbędne do wykonywania
zadań wyznaczonych przez terapeutę.
Nawet 19% ludzi doświadcza przewlekłego bólu. Pomimo ogromnych postępów, jakie poczyniła medycyna, lekarze nie zawsze są w stanie skutecznie im pomóc. Dlatego wiele osób zmagających się z przewlekłym bólem szuka pomocy u psychologów i psychoterapeutów. Niestety, niewiele metod psychologicznej terapii bólu ma udowodnioną skuteczność. Jednym z chlubnych wyjątków jest terapia poznawczo-behawioralna, której założenia i techniki niezwykle przystępnie i praktycznie – zarówno terapeutom (w podręczniku terapeuty), jak i pacjentom (w poradniku pacjenta) – przybliża John D. Otis.
dr hab. Przemysław Bąbel
Zespół Badania Bólu, Instytut Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego
Patronat:
Polskie Towarzystwo Terapii Poznawczej i Behawioralnej, Zdrowa Głowa, Polskie Towarzystwo Psychologii Behawioralnej, Zespół Badania Bólu, Fundacja Medycyny Bólu
ISBN: 978-83-7489-767-9 Cena: 21,90 zł Liczba stron: 104 s. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne www.gwp.pl
Wpływ bólu na twoje życie
Trzeba zauważyć, że człowiek doświadcza bólu zarówno fizycznie, jak i emocjonalnie. Osoby cierpiące z powodu bólu przewlekłego, czyli takiego, który utrzymuje się co najmniej przez trzy miesiące, często dochodzą do wniosku, że jest to dolegliwość nie tylko odczuwana w okolicy karku, ramion czy pleców, ale oddziałująca na wszystko, co robią. Ból wpływa na to, jak osoby te pracują i jak się bawią, jak myślą i jak odczuwają. Być może zauważyłeś tę prawidłowość w swoim życiu.
Skutki bólu można przyporządkować do dwóch ogólnych kategorii: działanie oraz myśl i uczucia.
- Działanie. Ból wpływa na poziom twojej aktywności i na
podejmowane przez ciebie działania zawodowe i towarzyskie, co z kolei
wywiera wpływ na odczuwanie bólu. Na przykład z powodu bólu możesz
unikać spotkań towarzyskich, brać wolne w pracy, mieć trudności ze
wstaniem z łóżka czy spędzać cały dzień przed telewizorem. To prowadzi
do obniżenia napięcia mięśniowego, przybierania na wadze i ogólnego
osłabienia organizmu. Warto zadać sobie następujące pytania:
- Czy ból wpływa na moje życie towarzyskie lub zajmowanie się hobby?
- Czy ból wpływa na moją zdolność do pracy lub na codzienne funkcjonowanie?
- Jakie czynności zazwyczaj wykonuję, gdy dokucza mi ból?
- Czy ograniczenie aktywności miało negatywne skutki fizyczne lub społeczne?
- Myśli i uczucia. Twój sposób myślenia (np. przekonania w
rodzaju „Życie jest niesprawiedliwe”, „Nigdy mi się nie poprawi”) i
twoje uczucia (np. poczucie bezużyteczności, przygnębienie, lęk) mają
ogromny wpływ na odczuwanie bólu. Z badań wynika, że negatywne emocje i
negatywne myśli sprzyjają koncentrowaniu się na bólu, a wtedy jest on
wyraźniej odczuwany. Zastanów się nad odpowiedziami na następujące
pytania:
- Czy zauważyłeś u siebie związek między emocjami a bólem?
- Jakie emocje towarzyszą ci w dni, kiedy ból jest bardzo silny?
- Czy wraz z nasileniem bólu rosną także złość, frustracja lub smutek?
- Jakie myśli wiążą się z tymi uczuciami?
Wypełnij formularz „Czynniki wpływające na mój ból”, który znajdziesz pod koniec rozdziału, aby lepiej zrozumieć, jak różne działania, myśli, uczucia i zdarzenia wpływają na odczuwanie bólu. Zastanów się, czy któreś z nich pozostają pod twoją kontrolą.
Cykl: ból – dystres – pogorszenie sprawności
Cykl bólu przedstawiony na rycinie 2.1 pokazuje związek między bólem, dystresem (myśli i uczucia) a pogorszeniem sprawności (zachowanie).
Rycina 2.1. Cykl bólu
Kiedy ból utrzymuje się przez długi czas, mogą pojawić się związane z nim negatywne przekonania (np. „Już nigdy mi się nie poprawi”, „Nie umiem sobie poradzić z bólem”) lub negatywne myśli na własny temat (np. „Jestem bezużyteczny dla mojej rodziny, skoro nie mogę pracować”, „Nigdy nie będę zdrowy”). Ból nie mija, więc zaczynasz unikać różnych zajęć (np. pracy, aktywności społecznej, hobby) w obawie przed dodatkowym urazem albo nasileniem dolegliwości bólowych. Wycofując się z różnych działań, stajesz się mniej aktywny, a wtedy słabną mięśnie, możesz przybrać na wadze i obniża się ogólna kondycja twojego organizmu. Na rycinie 2.1 pokazano, w jaki sposób dystres i pogorszenie sprawności wtórnie wpływają na ból i sprawiają, że odczuwa się go jeszcze mocniej.
Ogólne cele terapii
Ogólne cele programu terapeutycznego obejmują:
- ograniczenie wpływu bólu na twoje życie;
- nabycie umiejętności pozwalających lepiej radzić sobie z bólem;
- poprawa funkcjonowania fizycznego i emocjonalnego;
- złagodzenie bólu i ograniczenie korzystania ze środków przeciwbólowych.
W trakcie terapii nauczysz się wielu technik, które pozwolą ci osiągnąć wymienione cele. Wiesz już, jak ważną rolę w odczuwaniu bólu odgrywają twoje myśli i działania. Bardzo ważna jest świadomość, że to, co myślisz i robisz w reakcji na ból, pozostaje pod twoją kontrolą. Ucząc się radzić sobie z negatywnymi myślami i emocjami związanymi z bólem oraz podtrzymywać aktywność, zyskujesz większą kontrolę nad bólem i nad własnym życiem.
Pamiętaj, że aby dobrze opanować nowe techniki, musisz ćwiczyć zarówno w czasie sesji, jak i między sesjami. Wykonywanie zadań domowych pomoże ci odnieść maksymalne korzyści z udziału w programie terapeutycznym.
Osobiste cele terapii
Wraz z terapeutą wyznaczysz także osobiste cele behawioralne (związane z zachowaniami), które chcesz osiągnąć w ramach programu terapeutycznego. Powinny to być cele, które uda ci się zrealizować w trakcie terapii. Mogą one dotyczyć dowolnego pożądanego zachowania, którego częstotliwość chciałbyś zwiększyć, np. czegoś, co robiłeś w przeszłości, a teraz chciałbyś robić częściej, czegoś, co od dawna chciałeś zrobić, lecz co wciąż odkładałeś, albo też czegoś, czego jeszcze nie próbowałeś, ale chciałbyś to wypróbować. Warto również wyznaczyć cel dotyczący jakiegoś obszaru, który zgodnie o ceną diagnostyczną wymaga poprawy. Pamiętaj, że cele powinny być sformułowane konkretnie, a nie ogólnikowo (np. „codziennie przejść pieszo jeden kilometr”, a nie „być lepszym człowiekiem”). Odnotuj swoje cele w formularzu „Arkusz celów”, który znajdziesz pod koniec rozdziału. Możesz skopiować formularz z książki lub pobrać go ze strony: www.gwp.pl/dodatki. Określ poziom realizacji celu, który uznasz za niewielki postęp, umiarkowany postęp i maksymalny postęp.
Terapeuta pomoże ci przełożyć twoje ogólne cele w terapii na tygodniowe cele behawioralne. Te ostatnie mają postać niewielkich, wykonalnych działań i pomogą ci krok po kroku zbliżyć się do osiągnięcia wspomnianych celów ogólnych. Jeśli na przykład celem ogólnym jest przejście pieszo jednego kilometra dziennie, to cele tygodniowe mogą obejmować zakup pary wygodnych butów sportowych i przejście po ćwierć kilometra w dwa wybrane poranki bieżącego tygodnia. W kolejnym tygodniu celem będzie przejście pół kilometra w trzy wybrane poranki. Odnotowuj swoje tygodniowe cele behawioralne w tabeli zamieszczonej w podrozdziale Zadanie domowe.
Zadanie domowe
- Wypełnij formularz „Czynniki wpływające na mój ból”.
- Pracuj nad realizacją tygodniowych celów behawioralnych wyznaczonych pod koniec sesji.
Czynniki wpływające na mój ból
Twoje zadanie z tej sesji polega na sporządzeniu listy wszystkiego, co według ciebie wpływa na odczuwany przez ciebie ból. Co pomaga łagodzić ból? A co sprawia, że on się nasila? To mogą być działania podejmowane przez ciebie w ciągu dnia, a także towarzyszące ci myśli. Wypisz je poniżej.
| Co sprawia, że ból się nasila: |
| 1. |
| 2. |
| 3. |
| 4. |
| 5. |
| Co sprawia, że ból się zmniejsza? |
Arkusz celów
